گلها و گیاهان هم بیمار میشوند و نیاز به توجه و مراقبت و دارو و درمان دارند. به همین خاطر است که رشته ای به نام «گیاهپزشکی» شکل گرفته. در این شماره به سراغ دکتر حجت اله ربانی نسب، رئیس مرکز تحقیقات گیاهپزشکی سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان رفته ایم که در ادامه میخوانید:
گیاهپزشکی را چگونه تعریف میکنید؟ چه اثری در کشاورزی ما دارد؟
مهمترین هدف در وزارت جهاد کشاورزی، تامین امنیت غذایی است چون این مساله مهم، قدرت هر کشور را نشان میدهد. در بحث امنیت غذایی هم چند رکن وجود دارد که دسترسی فیزیکی به غذا، مهمترین آن است و ما بر آنیم تا ضایعات بخش کشاورزی و آفات و بیماریها را کاهش دهیم تا میزان تولید و به دنبال آن دست پیدا کردن به غذا آسانتر باشد. موضوع دیگر، پایداری دسترسی به غذاست. با توجه به تغییرات اقلیمی که کشاورزی ما را تهدید میکند، باید به بررسی آفات جدید بپردازیم. چون مردم حق دارند غذای سالم بخورند و کشاورزان هم باید از ارقام مقاوم استفاده کنند و توان مالی برای خرید محصولات کشاورزی را داشته باشند.
این اتفاقات باید در سطح کلان انجام شود. شما در بخش تحقیقات گیاهپزشکی استان گلستان چه میکنید؟
کاری که در استان انجام میشود شناسایی آفات، علفها، بیماریها و روشهای مدیریت آفات و بیماریهاست. ما می خواهیم سم کمتری مصرف کنیم. زمان و میران استفاده از سم مهم است به همین خاطر هم به کارشناسان جهاد کشاورزی و هم به بهره وران آموزش میدهیم.
شما از امنیت غذایی گفتید. آیا داده هایی که از مرکز شما در قالب آموزش در اختیار مراکز دیگر قرار می گیرد، دستوری است یا مشاورهای؟
کارهای پژوهشی که در مرکز گیاهپزشکی انجام میشود هم با استانداردهای جهانی همسو و همگام است هم نتیجه فعالیت و پژوهش کارشناسان خودمان است. ما بزرگترین جایگاه را در سطح استان داریم و دستورالعمل های فنی و اجرایی ما قابل استناد است و مرجعیت دارد.
جایگاه آموزش در وزارت کشاورزی و به طور ویژه بخش گیاهپزشکی استان گلستان کجاست؟
داده های ما پایش میشود چراکه بدون کار تحقیقی، اتفاق خوبی در حوزه کشاورزی نمیافتد. نظارت عالیه بر این پژوهشها هم از سوی موسسه تحقیقات گیاه پزشکی تهران صورت میگیرد و نتایج ارزیابی می شوند تا در نهایت به یک نتیجه درست که قابل تعمیم برای همه باشد برسیم. خوشبختانه سازمان جهاد کشاورزی هم همراه است و به پیشبرد اهداف ما کمک می کند.
نتیجه این پژوهش ها چگونه در اختیار کشاورزان قرار میگیرد؟
ما مسیرهای مختلفی داریم تا چکیده و حاصل این تحقیقات را به دست هم کشاورزان و هم علاقه مندان برسانیم از انتشار یک متن پیچیده علمی به زبان انگلیسی در نشریات خارجی گرفته تا یک بروشور ساده که در اختیار کشاورز قرار میگیرد. از سوی دیگر ما از پلتفرمها و بسترهای مختلف چون بروشور و مجله و وبینارو شبکه های مجازی استفاده میکنیم تا کشاورزان از هر روشی که دوست دارند بهره ببرند و آموزش ببینند. هیچکدام از این رشها را هم که به کار نبرند و دوست نداشته باشند برایشان، کارگاه آموزشی برگزار میکنیم.
آیا مرکز گیاهپزشکی گلستان،آنقدر رشد کرده که استانهای همجوار از شما کمک بخواهند؟
ارتباط با جهاد کشاورزی هر چه بهتر باشد به موفقیت کشاورزان استان کمک بیشتری میکند. ما در استان گلستان، خود را از یک خانواده میبینیم. ما با کشاورزان در ارتباط هستیم و نیاز آنها را در نظر میگیریم و بیخبر از خواستشان، پروژه ای را تعربف نمی کنیم.
از سوی دیگر، وضعیت اقلیمی استان به گونه ای است که بیش از 90 درصد آفات و بیماریهای کل کشور در اینجا به چشم میخورد. یعنی اگر یک قارچ یا حشره، یک چرخه زندگی دارد که باید آن را طی کند، در استان گلستان این چرخه را به شکل کامل پشت سر میگذارد. فشار خسارتها هم بیشتر از جاهای دیگر است. مثلا بیماریهای مربوط به هسته داران و انار در استان گلستان، شدیدتر از جاهای دیگر است؛ پس آنچه ما به دست میآوریم در جاهای دیگر کشور هم جواب میدهد و خود بهخود، مرجعیت دارد.
درباره دانه های روغنی و آفات آن هم برایمان توضیح میدهید؟
دانش فنی یکسری چیزها تکمیل شده و در ارتباط با آنها مشکل چندانی نداریم. برای مثال درمورد سویا که دانه مهمی است، دانش فنی ما تکمیل شده و مشکل اصلی ما به مکنده های سویا برمیگردد که موجب «اختلال عدم غلاف بندی» میشوند. حالا یک کار گروهی در این زمینه انجام شده و به نتایج خوبی هم رسیده ایم. یکی دیگر از مسایل ما، مگس میوه مدیترانه ای است. به عبارتی ما باید جلوتر اعلام کنیم که فلان بیماری میآید یا نه؟ پس از آن باید به کشاورزان خبر بدهیم به سمپاشی نیاز هست یا خیر؟
درباره سموم چه کاری انجام شده؟
ما همچنان زنگ زرد و زنگ قهوه ای را درباره غلات داریم. اما ارقام مقاومی هم تولید کرده ایم که درگیر نمیشوند. اما طبیعی است که پس از 4 یا 5 سال این مقاومت میشکند. ما به اندازه کافی، سم داریم. مشکل اصلی ما مقاومت علفهای هرز به علف کشهاست.
آیا بحث نسخه های الکترونیکی در استان جا افتاده؟
این کار به مدیریت حفظ نباتات ربط پیدا میکند و البته در یکی دو استان اجرا شده است تا به استانهای دیگر هم تعمیم پیدا کند. ما آموزش کلینیکها و سم فروشی ها را در دستور کار خود قرار دادهایم. اینکه روال درست برای اصلاح و مقاومت به علف کشها چیست و دیگر مواردی که کشاورزان با آن دست و پنجه نرم میکنند.
در ارتباط با استفاده از سموم کم ضرر این شما هستید که دستورات لازم را ارائه میدهید؟
هر شیوه کنترلی چه شیمیایی چه بیولوزیک از این بخش صادر میشود. ما در پنج سال اخیر 20 درصد از قارچ کش، 56 درصد علف کش و 9 درصد از حشره کش استفاده کرده و 15 درصد کنترلمان در حوزه بیولوزیک بوده است. ما سعی میکنیم سمومی را ثبت کنیم تا بهره بردار، کنترل بهتری روی آن داشته باشد. برای مثال، وقتی از یک قارچکش، نتیجه بهتری بگیرد از آن کمتر استفاده میکند. به عبارتی ما آفت کشی را در اختیار او گذاشته ایم که اثربخشی بالایی دارد؛ پس دفعات استفاده از آن کمتر میشود و کاهش مصرف سموم، یکی از اهداف مهم ماست.
پس تلاشتان بر کنترل بیولوژیک است؟
بله. حالا سهم کنترل بیولوژیک مان از 15 به 40 درصد رسیده. یعنی تقریبا این نوع کنترل، بیشتراستفاده می کنیم. دانش فنی پرورش حشرات مفید را هم داریم و باید استفاده صحیح از آن را به کشاورزان یاد بدهیم. اصلا باید به سمت تولید محصولات سالمتر برویم. برای مثال ما تولید برنج سالم داشته ایم. برچسب «تات» هم به آن دادهاند. یعنی برنجی با کمترین مصرف حشره کش، تولید کردهاند. حالا ما میتوانیم در سطح استان از کشارزان بخواهیم چنین برنجی بکارند.
وضعیت کشاورزی گلخانه ای به چه شکل است؟
توجه به گلخانه ها از رویکردهای مهم وزارت کشاورزی است. ما با توجه به افزایش جمعیت و کمبود منابع باید به کشاورزی عمودی رو بیاوریم. در استان گلستان هم گلخانه هایی شکل گرفته اما دانش فنی آن توسعه پیدا نکرده و تعداد گلخانه داران ناموفق بیش از افراد موفق است. حالا از گلخانه دارها خواسته ایم به جیرفت و جنوب تهران بروند و آموزش ببینند و بدانند چه تولید کنند که متضرر نشوند و بازار تولیدش اشباع نباشد.
تاثیر این کودها و سمهای جدید که ماندگاری کمتری دارند روی کشاورزی چه بوده؟
بعضی از قارچ کشها یا حشره کشها، ماهیت بیولوژیک دارند و گاهی آنها را به عنوان «کود-سم» میشناسند. به عبارت دیگر، کسانی که تفکر سبز دارند و میخواهند محصول سالم پرورش دهند، از این سموم استفاده میکنند. اصلا حوزه بیولوژیک باید در تفکر آدم ها و در اخلاق بهره بردار ریشه داشته باشد. طبیعی است که استفاده از مواد بیولوژیک یعنی هماهنگی با طبیعت بکر. پس ما محصولی با کمترین میزان سم تولید میکنیم. اصلا سم خوب، مصرف سم را کم میکند؛ چون به اندازه کافی، اثربخش است.
در استان گلستان چه اندازه از کشاورزی سبز استقبال میشود؟
این حوزه،جای کار دارد. همکارانی که در زمینه بیولوژیک کار میکنند، بهره کمتری میبرند و اگر بازارشان اینطور بماند، ممکن است کاررا رها کنند و به سمت دلالی سم بروند.
دکتر حجت اله ربانی نسب، در پایان به دستاوردها و اقدامات مهمی که در بخش تحقیقات گیاهپزشکی سازمان جهاد کشاورزی استان گلستان صورت پذیرفته است توضیح داد و گفت: در بخش پیشرو در عرصه پژوهش، مرکز تحقیقات استان موفق به شناسایی و گزارش 48 ویورس و باکتری برای اولین بار در کشور شده است.
همچنین در مدیریت عوامل گیاهپزشکی نیز حدود 50 آفت کش شیمیایی و بیولوژیک(قارچ کش، علف کش، حشره کش و قارچ ها و حشرات مفید ثبت و معرفی کرده ایم.
وی در ادامه در توضیح واکنش های سریع مرکز گیاهپزشکی اسشتان توضیح داد و گفت: با توسعه پروژه های مبتنی بر بیوانفورماتیک و کشاورزی هوشمند در مدیریت بیمار های گیاهی، تحقیقات مولکولی برای فعالیت در حوزه پدافند غیرعامل نیز فعالیت داشته ایم.
وی در ادامه توضیحات خود افزود: با تهیه دستورالعمل اجرایی، نشریه های فنی و کاربردی برای آفات ، بیماری ها و علف های هرز مهم گندم، کلزا سویا، انار، زیتون، هسته داران، برنج و بالقلا در انتقال یافته های تحقیقاتی مرکز نیز فعالیت های مثمر ثمری انجام داده ایم.
وی افزود در بخش های توانمندسازی بهره بردارانو کارشناسن، حفظ ذخایز ژنتیکیريال همکاری و نظارت بر الگوی کشت و همچنین در فعالیت های میان بخشی نیز مرکزفعالیت های مفیدی داشته است.
دکتر حجتاله ربانی نسب در پایان در باره چالش های در حال بررسی مرکز توضیح داد و گفت: کنترل برخی علف های هرز مانند چچم و شمعدانی برگ بریده، کنترل علف های هرز در مزارع سیاه دانه، بیماری های پوسیدگی قلبی اناز و بیماری های ویروسی گلخانه های از موردی است که مرکز تحقیقات گیاه پزشکی در حال بررسی می باشد.
وی ادامه داد: همچنین بیماری ناشی از ماکروفومینا در کنجد، سوسک ریشه و طوقه در درختان هسته دار، ناهنجاری های غیر قارچی در کلزا، آفات مکنده سویا از دیگر چالش های در حال بررسی مرکز بشمار میرود که با تهیه بسته های آموزشی، پژوهشی برای تولید محصول سالم سعی در کنترل و از بین بردن این موارد هستیم.
