انواع چاقی یکی از بزرگترین معضلاتی است که این روزها زندگی افراد زیادی را تحتالشعاع قرار دادهاست. در دورههای مختلف تاریخ، چاقی همواره یکی از دغدغههای انسان بودهاست؛ چرا که او را با انجام بسیاری از فعالیتهای روزانه خود دچار مشکل میکند.
همچنین در سنین بالاتر عوارض و آسیبهایی را برای فرد به همراه میآور که سبب میشود او همیشه تحت درمانهای مختلف باشد. آرتروز، زانو درد، کمردرد، مشکلات معده و دستگاه گوارش، مشکلات پوستی، مشکلات قلب و عروق و بسیاری از آسیبها، بیماریها و ناهنجاریهای عمکلرد سلامت، همگی از عوارض ناشی از چاقیهای دورهای یا ممتد هستند؛ لذا لازم است این بیماری را بشناسیم و بدانیم که چگونه سبک زندگی، رژیم غذایی و کارهایی که در طول حیات خود انجام میدهیم ما را به سمت داشتن بدنی چاق هدایت میکند.
اگرچه چاقی انواع مختلفی دارد که در ادامه با آنها بیشتر آشنا خواهیم شد، اما لازم است ابتدا بدانیم که در اصل چاقی به چه معناست و ما به چه کسانی میگوییم چاق. همچنین در ادامه با علل پیدایش هر یک از انواع چاقی آشنا شده و آگاهیهای لازم را نسبت به خطرات و آسیبهای ناشی از این معضل کسب میکنیم.
تعریف چاقی و انواع چاقی
پیش از شروع به ارائه توضیحاتی درباره انواع چاقی و آشنایی با این بیماری، لازم است بدانیم که تعریف چاقی چیست و این عارضه به چه علت اتفاق میفتد. بر اساس تعریفهای علمی موجود در عصر حاضر، زمانی که یک فرد بسته به فاکتورهایی مانند اندازه قد، نوع استخوان بندی، نوع تغذیه و سبک زندگی خود، از وزنی خارج از استاندارد تعریف شده برخوردار باشد، میگوییم چاقی اتفاق افتاده است. پس تعریف چاقی را میتوان داشتن اضافه وزن نسبت به استانداردهای تعریف شده در شاخص BMI دانست.
BMI که مخفف عبارت لاتین Body Mass Index است، به معنی شاخص توده بدنی در بین متخصصین تغذیه و سلامت مورد استفاده قرار میگیرد. بر اساس این شاخص، یک فرمول ریاضی در اختیار متخصص یا فرد قرار میگیرد که میتواند به آنها در سنجش چاقی، لاغری یا تناسب اندام استاندارد کمک کند.
بر اساس این فرمول وزن فرد بر حسب کیلوگرم را بر قد او بر حسب متر به توان ۲، تقسیم میکنیم.
درواقع، زمانی که عدد به دست آمده بیشتر از ۲۵ باشد، یعنی شخص دچار چاقی است و به این ترتیب میگوییم که چاقی اتفاق افتاده است.
اما چگونه انواع چاقی را با استفاده از این شاخص مشخص میکنند؟
زمانی که عدد به دست آمده بین ۲۵ تا ۲۹.۹ باشد، فرد دچار اضافه وزن است. اگرچه این نیز نوعی از چاقی است، اما درمان و کنترل آن بسیار راحتتر از باقی مواردی است که در ادامه با آنها آشنا میشویم.
زمانی که عدد به دست آمده از شاخص BMI بین ۳۰ تا ۳۴.۹ باشد، شخص را چاق مینامیم و زمانی که عدد به دست آمده بالای ۳۵ باشد، یعنی شخص دچار چاقی مفرط است که درمان آن به طول انجامیده و مشکلاتی را برای سلامت فرد به وجود میآورد.
انواع چاقی در طب سنتی
اما گذشته از این موارد، چاقی در طب سنتی نیز انواع دستهبندی را شامل میشود. انواع چاقی در طب سنتی به دلایل زیر ممکن است اتفاق بیفتند:
دلایل و اختلالات ژنتیک
اختلالات و عدم عملکرد صحیح هورمونها
عواض ناشی از مصرف داروهایی خاص
داشتن سبک زندگی ناسالم
مصرف سیگار یا نوشیدنیهای الکلی و سایر مواردی که برای سلامت بدن ضرر دارند
بررسیهای صورت گرفته توسط طب سنتی بر روی انواع چاقی سبب شده است تا حکما و افراد اهل طب سنتی چاقیهای مختلف را با نامهای گوناگونی دستهبندی کنند.
برای مثال چاقی ناشی از تجمع چربیهای مصرفی در درازمدت را با نام سمن یا شحم میشناسند. یا چاقی ناشی از رشد مفرط گوشت و عضلات را لحم مینامند.
همچنین در طب سنتی اعتقادی وجود دارد که بر اساس آن افزایش رطوبت بدن را عامل چاقی میدانند. اعتقاد دیگری نیز وجود دارد که بر اساس آن خواب زیاد و تحرک کم نیز عاملی برای چاقی شناخته میشود.
عدم کارکرد درست دستگاه گوارش که به معنای تجمع مواد زائد در بدن است نیز میتواند عامل چاقی باشد.
علت چاقی
انواع چاقی علتهای مختلفی دارد، دقیقا به همین دلیل است انواع چاقی به وجود آمدهاند و سبب شدهاند که متخصصین همه آنها را در یک گروه قرار ندهند.
اما علت چاقی چیست؟ دقیقا چه اتفاقاتی سبب میشود که فردی به چاقی دچار شود؟
بر اساس هشدارهایی که سازمان جهانی بهداشت در رابطه با چاقی اعلام کرده است، از سال ۱۹۷۵ تا کنون روند مبتلایان به این عارضه سه برابر شده است. همچنین ۱۹ درصد از بزرگسالان سنین ۱۸ سال به بالا نیز دچار چاقی مفرط هستند که این خود حاکی از آینده ناسالمی است که این افراد با آن روبهرو خواهند شد.
مصرف نامتعارف و بدون کنترل کالری در دراز مدت
علل ژنتیکی که به موجب آن برخی از افراد از همان کودکی دچار چاقی هستند
سبک زندگی ناسالم یا پر خطر که سبب میشود افراد به چاقی دچار شوند
عادتهای بد غذایی اعم از دیر صبحانه خوردن، عادت به مصرف فستفود یا غذاهای چربریال عادت به مصرف نوشابه یا مایعات پر خطر دیگر و مواردی از این دست
عاملهایی مانند مشکلات روانشناختی یا بیماریهای روحی روانی
و بسیاری موارد نادر یا رایج دیگر که هر کدام از فردی به فرد دیگر میتواند متفاوت باشد، همگی از علل ابتلا به چاقی هستند.
خطرات چاقی
آنچه سبب میشود مردم از چاق شدن هراسان باشند، عوارض و آسیبهای جانبی ناشی از این اتفاق است. در غیر این صورت چاقی تنها یک شکل ظاهری متفاوت بود که شاید در نهایت موجب عدم توانایی فرد در انجام برخی فعالیتهای خاص میشد.
به طور کلی خطرات چاقی عبارتند از:
بروز وقفه تنفسی یا آپسه تنفسی حین خواب
بروز سکتههای مغزی و قلبی
بروز انواع بیماریهای قلبی و عروقی که خود میتوانند آغاز راهی برای بروز بیماریهای جدیدتر باشند
فشار خون بالا که به خودی خود میتواند بر خلق و خوی فرد تاثیر گذاشته و در نهایت منجر به بروز سکتههای قلبی و مغزی شود.
درمان چاقی درجه یک
راهکارهای زیر را در مقابله با چاقی جدی بگیرید تا بتوانید از شر این معضل بزرگ رهایی یابید:
به هر طریقی که میتوانید به خصوص به کمک یک روانشناس یا مشاور، به برنامه روزانه خود نظم دهید تا قدری از فشارهای روحی و مواردی که موجب بروز استرس در شما میشوند بکاهید.
اگر از آن دسته افراد علاقهمند به فستفود یا نوشابه هستید، حتما به تدریج میزان مصرف خود را کاهش دهید تا در مدتی کوتاه آن را به طور کامل قطع نمایید.
مصرف سبزیجات و آبمیوههای طبیعی را در دستور غذایی خود قرار دهید. به این ترتیب معده شما با مواد مغذی پر شده و کمتر به دنبال مصرف تنقلات یا غذاهایی با ارزش غذایی پایین هستید.
نان سبوس دار و یا نان جو را جایگزین نانهای خمیری مانند لواش یا بربری نمایید.
مصرف برنج و ماکارونی را کاهش دهید و سوپ و غذاهای مایع را جایگزین آنها نمایید.
به طور متوسط روزانه سی دقیقه پیادهروی کنید. این سی دقیقه باید ممتد باشد به نحوی که موجب عرق کردن و افزایش متابولیسم بدن شما شود. پس از یک دوره چند ماهه کوتاه که بدن به این روش از فعالیت عادت کرد؛ میتوانید مدت زمان پیادهروی را افزایش دهید.
تفاوت چاقی با اضافه وزن
علیرغم تاثیر وزن ایدهآل بر زیبایی او اغلب مردم به دلایل مختلفی مانند سبک زندگی نامناسب، غذاهای ناسالم، بیماری و… وزن بیشتر از حد نرمال دارند. وزن نرمال و طبیعی در افراد مختلف، متفاوت است. این وزن نرمال براساس معیارهای مختلفی مانند قد در افراد تعیین میشود. اما آنچه در این بین بسیار حائز اهمیت است تفاوت بین چاقی و اضافه وزن میباشد. هر کدام از این دو تعاریف متفاوت و مخصوص به خود را دارند. در ادامه سعی بر بررسی دقیقتر اضافه وزن و چاقی شده است تا تفاوت هر کدام مشخص گردد.
چاقی و اضافه وزن
اگرچه هر کدام از مفاهیم چاقی و اضافه وزن تعاریف مشخصی دارند، اما به دلیل نزدیکی معنایی آنها اغلب به جای یکدیگر به کار میروند. هر دوی این مفاهیم به بالا بودن میزان چربی در قسمتهای مختلف بدن اشاره دارد و تفاوت بین آنها در میزان چربی بدن فرد است. به نحوی که اگر این میزان چربی تنها چند کیلوگرم بیش از حد نرمال وزن فرد باشد او به اضافه وزن مبتلا است. اما در صورتی که این میزان چربی بیش از حد باشد به طور مثال بیش از ده کیلوگرم فرد مبتلا به چاقی است.
علل ابتلا به چاقی و اضافه وزن
عمدهترین علت ابتلا به چاقی و اضافه وزن عدم تعادل و توازن بین جذب کالری و سوختن آن است. معمولا این دست افراد بیش از بقیه دچار افزایش وزن خواهند شد. البته بر خلاف اعتقاد مردم تنها دلیل افزایش وزن میزان مواد غذایی که فرد میل میکند نیست بلکه عوامل بسیاری مانند برخی بیماریها و یا سبک زندگی نیز میتواند بر کاهش و یا افزایش وزن افراد موثر باشد.
به طور کلی میتوان مهمترین دلایل ابتلا به چاقی یا اضافه وزن را به این صورت بیان نمود:
• رژیم غذایی نامناسب به لحاظ مواد مغذی و ارزش غذایی و یا میزان خوردن
• ورزش نکردن و نداشتن تحرک جسمی کافی
• سبک زندگی نادرست
• ژنتیک و سابقه خانوادگی
• حالات روحی مانند افسردگی، ناراحتی، عصبانیت و… که میتواند بر نحوهی خوردن غذا و میزان آن تاثیر مستقیمی داشته باشد
چگونگی تشخیص چاقی و اضافه وزن
بهترین و دقیقترین روش برای تشخیص ابتلا به چاقی و یا اضافه وزن استفاده از مفهوم شاخص توده بدنی یا BMI است. شاخص توده بدنی با کمک فاکتورهای بسیاری، چون سن، قد، جنسیت و… وزن نرمال هر فرد را تعیین مینماید. اگر وزن فرد از شاخص مذکور بیشتر باشد مبتلا به اضافه وزن است، اما در صورتی که این میزان چربی اضافه بسیار بیشتر باشد فرد چاق میباشد.
عوارض چاقی و یا اضافه وزن
وزن نرمال نه تنها سبب افزایش زیبایی ظاهری فرد میشود بلکه از بروز بسیاری از بیماریها و مشکلات پیشگیری مینماید؛ بنابراین ضروری است هر فردی وزن نرمال خود را بداند تا در صورت افزایش آن به موقع اقدام نماید. عوارض ناشی از اضافه وزن به نسبت عوارض چاقی بسیار کمتر است. اما به هر صورت میتواند موجب برخی مشکلات برای فرد گردد.
برخی از عوارض افزایش بیرویه وزن عبارت است از:
• دیابت
• افزایش فشار خون
• افزایش میزان کلسترول
• سکته
• سرطان
• آرتروز
• مشکلات تنفسی
• بیماریهای کلیوی
• بیماری کیسه صفرا
• بیماریهای قلبی
درمان چاقی و یا اضافه وزن
چاقی و اضافه وزن مانند سایر بیماریها میتواند در دراز مدت آثار مخرب بسیاری بر سلامت جسمی و روحی فرد داشته باشد و او را با مشکلات بسیاری روبهرو نماید؛ بنابراین ضروری است در هنگام ابتلا به آن اقدام به درمان شود. برای درمان موثر چاقی و اضافه وزن بهتر است در مرحله اول بیمار به یک پزشک تغذیه مناسب مراجعه نماید تا پزشک با بررسی شرایط بیمار راهکارهای درمانی موثر به او ارائه دهد. اولین راهکار برای کاهش وزن پیروی کردن از یک رژیم غذایی مناسب است که علاوه بر آنکه میزان خوراک فرد را کنترل میکند تمام ویتامینها و مواد معدنی لازم را به بدن او برساند. همچنین انجام ورزش نیز مینواند تاثیر بسیاری بر کاهش و منترل وزن داشته باشد.
در برخی موارد ممکن است به دلیل چاقی بیش از اندازه و یا شرایط جسمی بیمار مانند بیماری وی توانایی کاهش وزن به کمک ورزش و رژیم غذایی را نداشته باشد در چنین شرایطی پزشک انجام جراحیهای کاهش وزن را به او پیشنهاد میدهد. برخی از جراحیهای مفید برای از بین بردن این بیماری شامل اسلیو معده، عمل بای پس معده، باندینگ و یا قرار دادن حلقه معده و… است. بهترین روش جراحی را پزشک با بررسی شرایط بیمار و در نظر گرفتن سایر عوامل تاثیر گذار انتخاب میکند.
البته لازم به ذکر است برخی از مشکلات اضافه وزن به دلیل بدرفتاریهای فرد است. به این معنا که برخی در حالت عصبی عادت به پرخوری دارند. در چنین شرایطی اغلب پیشنهاد میشود که در مرحله اول بیمار به کمک رفتار درمان اقدام به اصلاح رفتاری بپردازد و سپس درمانهای لازم جهت کاهش وزن را انجام دهد. در غیر این صورت هرچقدر بیمار تلاش برای کاهش وزن نماید امکان عودت مجدد وزن اضافه له دلیل عادت وجود دارد.
