“غذا دادن به حیوانات شهری؛ لطف یا تهدید؟
بررسی علمی تأثیرات غذایی بر سگ‌ها و گربه‌های خیابانی”
مقدمه:
در بسیاری از شهرها، شهروندان با نیت خیرخواهانه یا کمک به زیست حیوانات به سگ ها و گربه های خیابانی غذا می دهند.
اگر چه این اقدام ممکن است از روی دلسوزی باشد، اما تحقیقات علمی نشان می دهد که این رفتار می تواند پیامدهای منفی برای سلامت عمومی، محیط زیست و خود حیوانات داشته باشد.
هر روز در کوچه‌پس‌کوچه‌های شهرمان، چشم‌مان به سگ یا گربه‌ای می‌افتد که گرسنه یا خسته در گوشه‌ای نشسته و خیلی از ما با نیت خیر، مقداری از پسماند و اضافات غذا خانگی و یا غذای خشک برایشان می‌بریم.
حس کمک به موجودی بی‌پناه، لذت‌بخش است اما آیا تا به حال فکر کرده‌ایم که این کار چه پیامدهایی دارد؟ آیا همیشه کمک کردن، درست‌ترین کار است؟
وقتی دلسوزی ما مشکل‌ساز می‌شود
آری غذا دادن به حیوانات خیابانی در ظاهر یک رفتار انسان‌دوستانه است. اما واقعیت این است که ادامه‌ی بی‌رویه و بدون برنامه‌ی این رفتار می‌تواند باعث مشکلاتی جدی برای خود حیوانات، شهروندان، و محیط‌زیست شود.
غذا دادن به حیوانات جانشان را به خطر می اندازد.
ما می‌خواهیم ثواب کنیم اما کباب می‌کنیم؛ هم خودمان را و هم حیات‌وحش را.
ما با غذادادن‌های غیراصولی به حیوانات شهری به گفته برخی از فعالان محیط زیست باعث چاقی مفرط و کوتاهی عمر آنها می‌شویم و با غذارسانی دستی به پرنده‌ها طبق اعلام کارشناسان مسائل دامپزشکی، باعث ایجاد مسمومیت‌های غذایی در آنها می‌شویم.
به نظر برخی پژوهشگران حیات‌وحش نیز با غذارسانی به حیوانات سبب جذب حیات‌وحش به حریم شهرها می‌شویم که عاقبتش ممکن است مرگ حیوانات یا مصدومیت یکی از ما باشد.
اما با این حال چرخه این اطعام با اصرار مردمانی که گمان می‌کنند در حال انجام کار نیک هستند تا امروز متوقف نشده، بلکه حتی سبب زایش موجودات و خلق وضعیتی شده که بلای جان ما و حیات‌وحش شده است.
با توجه به فراگیر شدن غذارسانی به حیوانات شهری و بعضاً برون شهری مانند سگان ولگرد ما در این نوشتار برآنیم تا مزایا و معایب این عمل را مورد بررسی قرار دهیم.
یک اقدام غیرعلمی و خطرآفرین:
هر حیوانی باید خودش غذایش را به دست بیاورد و برای سیرشدن تلاش کند؛ این قانون طبیعت است و هر انسانی که بخواهد این قانون را به هم بزند در واقع در کار طبیعت مداخله کرده است. البته این موضوع را با غذارسانی به حیات‌وحش که در زمستان‌ها زیر نظر محیط‌بان‌ها انجام می‌شود نباید اشتباه گرفت.
مزایای غذا دادن به حیوانات خیابانی:
1. کمک به زنده ماندن حیوانات در شرایط سخت: در مناطقی با کمبود غذا، تغذیه حیوانات خیابانی می‌تواند به زنده ماندن آنها کمک کند، به ویژه در فصل‌های سرد یا در مواقع بحران.
2. کاهش رفتارهای تهاجمی حیوانات: حیواناتی که غذای کافی دریافت می‌کنند، ممکن است کمتر رفتارهای خطرناک یا تهاجمی از خود نشان دهند.
3. ایجاد ارتباط مثبت بین انسان و حیوان: تغذیه حیوانات می‌تواند احساس مسئولیت و شفقت در انسان‌ها ایجاد کند و به ارتقای فرهنگ حیوان‌دوستی کمک کند.
معایب غذا دادن به حیوانات خیابانی از دید علمی:
غذا دادن مداوم ممکن است باعث شود حیوانات وابسته به انسان شوند و توانایی یافتن غذا به‌طور مستقل را از دست بدهند و این امر منجر به اختلال در چرخه طبیعی زندگی آنان نیز شود. غذا دادن به حیوانات، به ویژه حیوانات وحشی یا خیابانی، ممکن است در ظاهر عملی محبت‌آمیز به نظر برسد، اما می‌تواند مضراتی داشته باشد که به نکات زیر مربوط می‌شود:
- اثرات منفی بهداشتی، زیستی و انتقال بیماری‌ها:
تماس نزدیک با حیوانات خیابانی مانند گربه‌ها و سگ‌ها ممکن خطر انتقال بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان را افزایش دهد و ناقل بیماری‌هایی مثل هاری، انگل ها، توکسوپلاسموز، و بیماری خراش گربه باشند. این بیماری‌ها می‌توانند از طریق تماس با غذا، مدفوع، یا گاز گرفتن به انسان منتقل شوند و خطراتی جدی برای سلامت عمومی داشته باشند.
1.1: انتقال بیماری‌های مشترک (زئونوزها):
سگ ها و گربه های خیابانی می توانند ناقل بیماری های خطرناکی باشند که به انسان منتقل می شوند:
هاری: سگ ها وگربه های آزاد می توانند ناقل ویروس هاری باشند که برای انسان ها کشنده است.
توکسوپلاسموز Toxoplasma gondii : از طریق مدفوع گربه ها منتقل می شود و می تواند برای زنان باردار و افراد با سیستم ایمنی ضعیف خطرناک باشد.
درماتوفیتوز کچلی یا قارچ پوستی :Dermatophytosis یا کرم حلقو Ringworm یک بیماری شایع پوستی در سگ و گربه و انسان است که به وسیله قارچ‌هایی به نام درماتوفیت Dermatophyte به وجود می‌آیند که فلور نرمال بدن انسان اند. راش و ریزش مو ممکن است در ناحیه آسیب دیده رخ دهد. علائم ۴ تا ۱۴ روز پس از تماس شروع می‌شود.
بیماری خراش گربه (Bartonella henselae): از طریق خراش یا گاز گرفتن گربه ها به انسان منتقل می شود.
انگل ها گواشی:
عامل ایجاد کننده کرم ها ی گرد، کرم های شلاقی و….. لاغری، ژولیدگی، درد و تورم ناحیه شکم، بی اشتهایی که از تماس مستقیم از راه خوراکی و غیره منقل می گردد.
1.2: افزایش جمعیت و وابستگی به انسان:
غذا دادن منظم به حیوانات خیابانی باعث افزایش نرخ زاد و ولد و وابستگی آن ها به انسان می شود، که در نتیجه مهارت های زنده مانی طبیعی آن ها کاهش می یابد و حیواناتی که ذاتاً غذای خود را از طریق شکار بدست می آورند به دریافت غذا از انسان عادت می‌کنند و این وابستگی توانایی آنها برای یافتن غذا در طبیعت و شکار را تحت الشعاع خود قرار می دهد.
نا گفته نماند برخی غذاهای انسانی مانند شکلات، غذاهای شور یا چرب برای حیوانات مضر هستند و سلامت حیوانات را به خطر بیندازند.
2: اثرات اجتماعی و زیست محیطی:
2.1: مزاحمت برای ساکنان شهر:
افزایش جمعیت حیوانات خیابانی می تواند منجر به سر و صدای زیاد در شب، حمله به افراد یا حیوانات خانگی و پخش بی رویه زباله در خیابان گردد.
مطالعه ای در نشان می دهد که 81،5% از شرکت کنندگان در نظر سنجی تجربه منفی از مشکلات مرتبط با سگ ها و گربه های خیابانی داشتند و از این رو غذارسانی به حیوانات ولگرد در بسیاری از کشورها ممنوع است.
2.2: تغییر اکوسیستم و تاثیر بر حیات وحش شهری:
غذا دادن به گربه های خیابانی می تواند منجر به افزایش زاد و ولد آنها و متعاقباً بالارفتن تعداد شکار پرندگان و دیگر حیوانات کوچک شهری شود و این امر می‌تواند تعادل طبیعی اکوسیستم را در برخی مناطق هم بزند. مثلاً افزایش جمعیت گونه‌هایی که از غذاهای انسانی تغذیه می‌کنند، ممکن است به ضرر گونه‌های دیگر تمام شود.
با افزایش جمعیت حیوانات خیابانی، پرندگان کوچک، خزندگان و دیگر موجودات شهری در معرض تهدید قرار می‌گیرند. تحقیقات نشان می‌دهد گربه‌های ولگرد یکی از دلایل کاهش جمعیت پرندگان شهری هستند.
- افزایش جمعیت غیرقابل کنترل، جذب حیوانات به مناطق مسکونی و مشکلات زیست محیطی:
وقتی حیوانات خیابانی به غذا دسترسی مداوم داشته باشند، زاد و ولدشان بیشتر می‌شود و غذا دادن به حیوانات در مناطق خاص ممکن است به جذب حیوانات وحشی دیگر یا تغییر الگوی طبیعی زنجیره غذایی منجر شده و آنها را به مناطق شهری یا روستایی جذب کند و در نبود برنامه‌های عقیم‌سازی، جمعیت آنها از کنترل خارج شده و مشکلات شهری مانند خرابکاری، حمله به رهگذران، تصادف با خودروها و پخش زباله‌ها را به‌دنبال دارد.
2.4. وابستگی و از بین رفتن مهارت‌های بقا:
سگ‌ها و گربه‌هایی که به غذاهای آماده عادت می‌کنند، دیگر نمی‌توانند مثل گذشته غذای طبیعی پیدا کنند. این وابستگی باعث می‌شود در صورت قطع غذا، در معرض خطر مرگ یا پرخاشگری قرار بگیرند.
- اتلاف منابع انسانی:
گاهی غذا دادن به حیوانات ممکن است باعث شود که منابعی که می‌توانست برای نیازمندان انسانی استفاده شود، هدر برود.
برای کمک به حیوانات، بهتر است از روش‌های اصولی مانند حمایت از مراکز نگهداری حیوانات یا فراهم کردن منابع غذایی طبیعی برای آنها استفاده کنید.
فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست این مرز باریک را با توضیحاتش ترسیم می‌کند تا درست از غلط جدا شود.
او می‌گوید: «در برخی زمان‌ها بارش سنگین برف باعث پوشیده‌شدن کامل زمین و از دسترس خارج شدن مواد غذایی می‌شود. بنابراین حیات‌وحش به مناطق مسکونی نزدیک می‌شوند تا غذایی به دست بیاورند. این نزدیکی اما خطرناک است به همین علت در مناطقی خاص و با رعایت همه نکات امنیتی، غذادهی دستی به حیات‌وحش انجام می‌شود تا جانشان به خطر نیفتد.
غیر از این حالت ما هر چه می‌کنیم دخالت در کار طبیعت و به گفته مدیرکل دفتر مدیریت و حفاظت حیات‌وحش سازمان محیط‌زیست، عین حیوان‌آزاری است.
اما چرا حیوان‌آزاری؟ پاسخ مدیرکل به این پرسش، قانع‌کننده است: «غذارسانی دستی به حیات‌وحش می‌تواند از مصادیق حیوان‌آزاری باشد، چرا که این حیوانات به غذارسانی دستی عادت می‌کنند و دیگر نمی‌توانند شکار کنند».
همچنین اگر غذارسانی به حیات‌وحش در زمان و مکان نامناسب انجام شود ممکن است حیوانات بیش از حد به زیستگاه انسان‌ها نزدیک و طعمه شکارچیان شوند.
پس چطور می‌توانیم کمک کنیم؟
بلکه ما می‌توانیم با حمایت از پناهگاه‌ها و انجمن‌های حمایت از حیوانات، مشارکت در برنامه‌های کنترل جمعیت (TNR) (برنامه های “به دام انداختن، عقیم سازی و بازگرداندن)، واکسیناسیون، ایجاد ایستگاه‌های مشخص غذا و آب در مناطق کم‌تراکم، با نظارت گروه‌های متخصص، آموزش و آگاهی‌رسانی درباره زندگی ایمن و سالم حیوانات شهری به شکل مؤثرتری از آنها حمایت کنیم.
نتیجه گیری:
دلسوزی آگاهانه، بهترین کمک است
دلسوزی آگاهانه، بهترین کمک است و کمک کردن به حیوانات خیابانی به‌معنای غذا دادن تصادفی نیست.
همدلی با حیوانات خیابانی ارزشمند است، اما کافی نیست. اگر می‌خواهیم واقعاً به آنها کمک کنیم، باید آگاهانه و مسئولانه رفتار کنیم. غذا دادن بی‌برنامه ممکن است بیشتر از آن‌که کمک باشد، آسیب‌رسان باشد.
اگر چه نیت غذا دادن به حیوانات خیابانی ممکن است از روی دلسوزی باشد، اما این اقدام می تواند پیامدهای منفی برای سلامت عمومی، محیط زیست و خود حیوانات داشته باشد. با اتخاذ رویکردهای علمی و مدیریت شده، می توان به بهبود وضعیت حیوانات خیابانی و کاهش مشکلات مرتبط کمک کرد.
نکته مهم:
در روزگارانی که تعداد قابل توجهی از انسان ها نیازمند مایحتاج ابتدایی حیات، زندگی و البته در بسیاری از موارد هزینه درمان خود می باشند، با یک اولویت بندی ساده خصوصا در کلان شهرها که غذای کافی برای حیوانات یافت می شود می توان بودجه قابل توجه تهیه غذای حیوانات را به مستمندان اختصاص داد و یا زمان قابل توجه در این امر را به عضویت در خیریه ها و انجمن های امور خیر گذراند تا گره از کار انسانی هایی نیازمند کمک در مسائل مالی، درمانی، ازدواج و….. باز شود.
با این حال، اثربخشی این برنامه ها، مورد بحث است و نیاز به برنامه ریزی مدیریت شهری، سازمان های مربوطه، نظارت دقیق و همکاری مسئولان و ارباب رسانه نیز دارند.
لطفاً قبل از باز کردن یک قوطی کنسرو، توزیع غذای خشک و یا اضافات غذای خانگی برای حیوانات از خودمان بپرسیم: «آیا این کار در درازمدت مفید است؟»
منابع:
نویسنده و محقق : مهدی ظلی
