شطرنج، این بازی هوشمندانه و باستانی، تاریخی دیرینه در ایران دارد. برخی منابع ورود شطرنج به ایران را به دوران ساسانیان نسبت می‌دهند و نام این بازی برگرفته از ریشه فارسی “شاه‌مات” است. طی سده‌های گذشته، شطرنج در ایران گسترش یافته و جزئی جدانشدنی از سنت فکری و فرهنگی ما شده است.
با تأسیس فدراسیون شطرنج ایران در دهه ۱۳۲۰ شمسی، ساختارهای حرفه‌ای و آموزشی این رشته در کشور پایه‌گذاری شد. طی دهه‌های اخیر، نام‌های بزرگی همچون استاد خسرو هرندی (نخستین استاد بین‌المللی ایران)، احسان قائم‌مقامی (استاد بزرگ و یکی ازپرافتخارترین شطرنج‌باز تاریخ کشور)، استاد بزرگ شادی پریدر، علیرضا فیروزجا (نایب‌قهرمان جهان)، واستاد بزرگ پویا ایدنی استاد بزرگ مرتضی مجوب استاد بزرگ پرهام مقصود لو.استاد بزرگ محمد امین طباطبایی در حافظه جامعه شطرنج ایران جاودانه شده‌اند.
در سطح مربیان و توسعه بین‌المللی نیز چهره‌هایی چون ولادیمیروف، سشکوفسکی، نایجل شورت، ویکتور کورجنوی، اناتولی کارپوف و اخیراً ایوان سوکولوف نقش‌آفرینی کرده‌اند.
امروز شطرنج در ایران به عنوان رشته‌ای دانشگاهی و محور پرورش فکری نسل جوان جایگاه ویژه‌ای یافته است.
به همین بهانه با آقای افشین تهرانی مربی و داور فدراسیون جهانی واز اساتید شطرنج به گفتگو نشسته ایم که در ادامه می‌خوانید.
گفت‌وگو با افشین تهرانی، چهره نام‌آشنای شطرنج، آموزش و مدیریت ورزش کشور
خبرنگار اقتصاد جوان: جناب آقای تهرانی، با تشکر از حضورتان، لطفاً خلاصه‌ای از سوابق ورزشی و مدیریتی خود را بیان فرمایید.
افشین تهرانی: به نام خدا. من افشین تهرانی هستم. سال‌ها سابقه‌ی بازی در شطرنج دارم و چندین بار در مسابقات فینال قهرمانی کشور بازی کرده‌ام و در رده جوانان نیز عناوینی به دست آورده‌ام.
علاوه بر شطرنج، در رشته‌هایی مثل شنا، فوتبال و کوهنوردی نیز فعالیت داشته‌ام و همیشه معتقد بوده‌ام که ترکیب ورزش فکری و جسمی (مثلاً تنیس روی میز، فوتبال یا شنا) می‌تواند به رشد شطرنج‌بازها کمک زیادی کند.
از اوایل جوانی وارد فدراسیون شطرنج شدم و بخش عمده‌ای از انرژی خود را صرف برنامه‌ریزی و مدیریت در این حوزه کردم. در زمینه تربیت بدنی هم مدرک مدیریت رویدادهای ورزشی دارم و بسیار خوشحالم که تحصیلاتم مرتبط با حوزه فعالیت عملی‌ام بوده است.
خبرنگار: ۲۵ سال حضور در فدراسیون شطرنج تجربه فوق‌العاده‌ای است. مهم‌ترین برنامه‌ها و دستاوردهای این دوران را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
تهرانی: در ابتدای این دوره، ما یک چشم‌انداز ۲۰ ساله برای فدراسیون شطرنج تعریف کردیم؛ هدفمان قهرمانی آسیا و قرار گرفتن در بام شطرنج قاره بود. جذب مربیان برجسته داخلی و بین‌المللی مانند آقایان ولادیمیروف، سشکوفسکی، واسیلیوکوف، کارپوف و ایوان سوکولوف، همچنین همکاری عالی خانواده‌ها و حمایت کمیته ملی المپیک و وزارت ورزش، موجب شد ایران به موفقیت‌های چشمگیری در سطوح مختلف سنی برسد.
حضور استاد خسرو هرندی به عنوان سرمربی تیم ملی و همکاری مربیان بزرگی چون استاد محجوب، حامد موسویان، شادی پریدر، احسان قائم‌مقامی، و دیگر عزیزان، به دانش و تجربه بچه‌ها افزود و موفق شدیم بارها قهرمان المپیاد جهانی رده سنی ۱۶ سال شویم.
خبرنگار: پروسه دانشگاهی شدن شطرنج در ایران چگونه رقم خورد و چه دستاوردهایی داشت؟
تهرانی: با پیگیری اساتیدی همچون خسرو هرندی، جناب ابراهیم‌زاده و همت جمعی از مربی‌های برجسته و بنده، موفق شدیم برای نخستین بار شطرنج را در دانشگاه علمی-کاربردی به عنوان یک واحد رسمی تصویب و تدریس کنیم. خودم سال‌ها تدریس مباحث تخصصی شطرنج و دروس زبان مربوطه را بر عهده داشتم.
هرچند دانشجویان شهرستانی با چالش‌هایی مثل اسکان یا رفت‌وآمد روبه‌رو بودند، اما انگیزه بالا و علاقه به تخصصی شدن این رشته باعث شد این مسیر با قدرت طی شود و امروز آرزو داریم شاهد گسترش آن در استان‌های شطرنج‌خیز باشیم.
خبرنگار: درباره ایجاد انگیزه در بین نوجوانان و شطرنج‌بازهای رده‌های سنی بیشتر توضیح بدهید.
تهرانی: شطرنج یک رقابت کاملاً فردی است و گاهی تلخی شکست‌ها فشار زیادی بر روی کودکان و نوجوانان وارد می‌کند. همیشه تاکید داشتم تمرینات فیزیکی کنار فعالیت ذهنی ادامه پیدا کند و برای بچه‌ها چشم‌اندازهای بلندمدت ترسیم شود تا در مواجهه با عدم موفقیت، ناامید نشوند.
با حمایت همه‌جانبه و تشویق در مسابقات، بارها دیدم که نوجوانانی که خودشان برای موفقیت شانسی قائل نبودند، در نهایت مدال‌آور شدند. به لطف این تلاش‌ها، کاروان ایران در رده‌های سنی جزو پرافتخارترین تیم‌ها بوده است و کودکان و نوجوانان ایرانی بارها پرچم ایران را در میادین جهانی به اهتزاز درآوردند.
خبرنگار: چه توصیه‌ای به خانواده‌ها و مربیان در زمینه رشد فکری و معنوی کودکان شطرنج‌باز دارید؟
تهرانی: همراهی خانواده‌ها و ارائه الگوهای مثبت بسیار مهم است. شطرنج باعث افزایش تمرکز، سرعت عمل، خلاقیت، مهارت محاسبه و قدرت حل مسئله در کودکان می‌شود. توصیه می‌کنم والدین از موفقیت و شکست فرزندشان حمایت کنند و فضا را برای رشد همه‌جانبه آن‌ها فراهم نمایند.
خبرنگار: نقش شطرنج در تبادل فرهنگی و توسعه گردشگری ورزشی را چگونه می‌بینید؟
تهرانی: حضور در مسابقات بین‌المللی فقط کسب مقام نیست، بلکه تبادل فرهنگ و دوستی میان بچه‌ها از کشورهای مختلف و شناخت متقابل دستاورد اصلی این رویدادهاست. ایران نیز ظرفیت زیادی برای میزبانی و توسعه گردشگری ورزشی دارد. به‌طور تخصصی، پایان‌نامه بنده در زمینه تأثیر گردشگری ورزشی بر فعالیت بدنی کودکان و نوجوانان بوده است و معتقدم این دو حوزه می‌توانند باعث تحول اجتماعی و حتی اقتصادی شوند.
خبرنگار: در پایان، پیام جناب‌عالی برای نوجوانان و جوانانی که به شطرنج علاقه دارند چیست؟
تهرانی: شرکت در رقابت‌ها و حتی خود بازی کردن شطرنج یک موفقیت بزرگ است. این رشته باعث تقویت تمرکز، توجه، خلاقیت، حفظیات، مهارت، محاسبه و منطق در فرد می‌شود. نوجوانان بدانند صرف زمان برای این ورزش فکری، خود یک دستاورد ارزشمند است و نباید نتیجه محور بود، بلکه باید برای رشد و بالندگی خود تلاش کرد.
و در پایان…
جا دارد از دوست خوبم و همکلاسی محترم خانم پیروزان که در زمینه مدیریت ورزشی و ترویج دانش فعال هستند، قدردانی کنم و برای تمامی فعالان حوزه ورزش، به‌ویژه شطرنج، بهترین‌ها را آرزو نمایم.
