پس از بحران ناترازی انرژی، اکنون «نکول» به عنوان خطری جدی، اقتصاد و تولیدکنندگان ایرانی را تهدید می‌کند. طی ماه‌های اخیر، تولیدکنندگان با کاهش شدید تقاضا و خشکی گردش نقدینگی روبه‌رو شده‌اند؛ امری که درآمدها را کاهش و هزینه‌ها را افزایش داده و بنگاه‌های صنعتی را برای تأمین سرمایه در گردش به سمت شبکه بانکی سوق داده است.
چرا دومینوی نکول در راه است؟
یکی از مهم‌ترین مشکلات کنونی، عدم اعتبارسنجی صحیح بانک‌ها در اعطای تسهیلات است. در کنار آن، رکود اقتصادی، افزایش تورم، نوسانات نرخ دلار و نبود تضمین کافی برای بازپرداخت وام‌ها می‌تواند منجر به شکل‌گیری دومینوی نکول به ویژه در میان بنگاه‌های کوچک و متوسط شود. بنگاه‌هایی که به‌خاطر ناتوانی در بازپرداخت وام، وارد چرخه شکست می‌شوند و این زنجیره می‌تواند بانک‌ها را نیز درگیر کند.
کدام صنایع بیشتر در معرض نکول هستند؟
بر اساس گفت‌وگو با کارشناسانی همچون بهنام خاکباز، دکتر حمید میرمعینی، دکتر صالح گل‌تبار، مهدی بستان‌آرا و سجاد بیاضی، اتفاق‌نظر بر بحرانی بودن وضعیت صنایع کوچک و متوسط وجود دارد. فاصله طولانی دریافت مطالبات و بازپرداخت بدهی‌ها و نبود برنامه مالی شفاف، خصوصاً در بنگاه‌های تولیدی، ریسک ورشکستگی را بیشتر کرده است.
مهم‌ترین عوامل نکول و بحران نقدینگی در بنگاه‌ها:
- عدم اعتبارسنجی بانک‌ها؛ بانک‌ها درک کافی از شرایط بنگاه‌ها ندارند و اغلب به بنگاه‌های پرریسک تسهیلات اعطا نمی‌کنند.
- چرخه نقد به نقد طولانی؛ صنایعی با چرخه مالی بلندمدت مانند خودرو و پوشاک نسبت به صنایعی با بازگشت نقدی سریع (مثلا خرده‌فروشی‌ها) آسیب‌پذیرترند.
- فرسودگی تجهیزات و عقب‌ماندگی تکنولوژیک؛ برخی بنگاه‌ها نه فقط به دلیل کاهش فروش، بلکه به خاطر عدم نوسازی دچار نکول می‌شوند.
- عدم تخصیص صحیح تسهیلات؛ بسیاری از بنگاه‌ها وام را صرف هزینه‌های غیرمرتبط کرده و این امر بازپرداخت را دشوارتر می‌کند.
- تأثیر نوسانات اقتصادی و ارزی؛ گران شدن مواد اولیه با افزایش دلار عرضه را دشوار و کاهش تقاضا را تشدید می‌کند.
کارشناسان چه می‌گویند؟
- دکتر حمید میرمعینی: رکود، تورم و ناترازی نظام بانکی ریشه در کسری بودجه و سیاست‌های ناکارآمد اقتصادی دارند. عادی‌شدن نکول، بیشتر گریبان صنایع بزرگ، ساخت‌وساز و خدمات را می‌گیرد.
- دکتر صالح گل‌تبار: نرخ چک‌های برگشتی در سال 1403 رکورد جدیدی به ثبت رساند که نمایانگر بحران نقدینگی و افزایش احتمال نکول است.
- دکتر مهدی بستان‌آرا: بسیاری از شرکت‌ها بدون در نظر گرفتن قدرت بازپرداخت، به وام گرفتن مانند یک فرصت قمارگونه نگاه می‌کنند که این رویه خطرناک است.
- سجاد بیاضی: بیش از 92 درصد تأمین مالی بنگاه‌ها از شبکه بانکی انجام می‌شود و نوسانات بازار ارز به شدت بر گردش مالی بنگاه‌های صنعتی اثر می‌گذارد.
راهکار چیست؟
جمع‌بندی نظر کارشناسان نشان می‌دهد که برای کنترل و رفع بحران نکول، باید به اصلاح نظام اعتبارسنجی بانک‌ها، حل مشکلات ساختاری اقتصاد، کاهش تورم و ثبات نرخ ارز توجه شود. بهبود اوضاع تنها با رفع تحریم‌ها، افزایش تقاضای مؤثر و برنامه‌ریزی درست ممکن است.
